Γαλεριανό Συγκρότημα

Το ανάκτορο του Γαλερίου είναι ένα από τα σπουδαιότερα µνηµεία της Ύστερης Αρχαιότητας της Θεσσαλονίκης και το µοναδικό, αυτής της περιόδου στην Ευρώπη, που διατηρείται σε τόσο µεγάλη έκταση σχεδόν στην αρχική του µορφή.
Η αρχαιολογική έρευνα για τον εντοπισµό του τετραρχικού συγκροτήµατος ξεκίνησε το 1917, κατά τη διάρκεια του A’ Παγκοσµίου Πολέµου, από τον Γάλλο αρχιτέκτονα E.HébrardHébrard Ernest (1881 – 1933) Περισσότερες Πληροφορίες (1881‑1933), ο οποίος ήταν επικεφαλής της επιστηµονικής αποστολής της γαλλικής Στρατιάς της Ανατολής. Οι ανασκαφικές τοµές που διεξήχθηκαν την περίοδο αυτή, στη Ροτόντα και στην Αψίδα του Γαλερίου, επιβεβαίωσαν τον ρωµαϊκό χαρακτήρα του µνηµείου.
Το 1935 το Γερµανικό αρχαιολογικό Ινστιτούτο του Βερολίνου, διεξήγαγε νέα ανασκαφική έρευνα υπό τη διεύθυνση των Γερµανών επιστηµόνων H.von Schoenebeck αρχαιολόγου, H.Johannes αρχιτέκτονα και του Α.Αlföldi, Ούγγρου ιστορικού, οι οποίοι εντόπισαν τον ιππόδροµο της πόλης εκφράζοντας την άποψη ότι το ανάκτορο βρισκόταν βόρεια της Αψίδας στην περιοχή της Ροτόντας.
Την άνοιξη του 1939 η έρευνα ανατέθηκε στον ∆ανό αρχαιολόγο και αρχιτέκτονα E.DyggveDyggve Ejnar (1887-1961). Δανός αρχιτέκτονας και αρχαιολόγος. Περισσότερες Πληροφορίες (1887‑1960), ο οποίος ανέσκαψε αποσπασµατικά το νοτιοανατολικό τµήµα της πόλης, σε µήκος 400 περίπου µέτρων, από τη Ροτόντα µέχρι το ύψος του ναού της Ν.Παναγίας.

Τα αποτελέσµατα της έρευνας, παρόλο που δεν δηµοσιεύθηκαν διεξοδικά, ήταν πολύ σηµαντικά. Σύµφωνα µε τον ανασκαφέα το ανάκτορο ήταν κτισµένο νότια της Αψίδας δυτικά του ιππόδροµου, και η Ροτόντα βρισκόταν εντός τεµένους (ιερός χώρος που προστατευόταν από κτιστό περίβολο). Οι απόψεις αυτές επιβεβαιώθηκαν από τις ανασκαφές που διενεργήθηκαν µετά τον πόλεµο (1950‑1970) από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, και οι οποίες συνεχίζονται µέχρι σήµερα πολύ αποσπασµατικά, καθώς τα ερείπια του ανάκτορου βρίσκονται θαµµένα στο πυκνοκατοικηµένο ιστορικό κέντρο της πόλης.
Σήµερα είναι ορατό και επισκέψιµο ένα σηµαντικό, αλλά περιορισµένο σε έκταση, τµήµα του ανακτορικού συγκροτήµατος, το οποίο σώζεται στον αρχαιολογικό χώρο της πλατείας Ναυαρίνου και στον πεζόδροµο της οδού ∆.Γούναρη µεταξύ των οδών Αλ.Σβώλου και Ι.Μιχαήλ.
Ο πολεοδοµικός σχεδιασµός της περιοχής αυτής έγινε το 1917, µετά την καταστροφή από πυρκαγιά του µεγαλύτερου τµήµατος του ιστορικού πυρήνα της Θεσσαλονίκης. Την εκπόνηση του Σχεδίου για την ανοικοδόµηση της πόλης ανέλαβε, µε απόφαση της τότε κυβέρνησης του Ε.Βενιζέλου, ο E.HébrardHébrard Ernest (1881 – 1933) Περισσότερες Πληροφορίες, ως πρόεδρος της ∆ιεθνούς Επιτροπής του Νέου Σχεδίου Θεσσαλονίκης, η οποία συστάθηκε ειδικά για το σκοπό αυτό.
Μία από τις βασικές επιλογές του αρχιτέκτονα ήταν η προβολή και ανάδειξη των σηµαντικών µνηµείων της πόλης, τα οποία αποκτούσαν πρωτεύοντα ρόλο στον σχεδιασµό των αστικών υπαίθριων χώρων και στη διάνοιξη νέων οδικών αξόνων. Οι απόψεις του E.HébrardHébrard Ernest (1881 – 1933) Περισσότερες Πληροφορίες για τη διάταξη των κτιρίων του ανακτόρου κατά την αρχαιότητα, απεικονίζονται στη χάραξη της σηµερινής οδού ∆.Γούναρη, του µνηµειακού ευθύγραµµου άξονα που ενώνει τη Ροτόντα µε την Αψίδα και τη θάλασσα, στη διατήρηση της παλιάς πλατείας Ιπποδροµίου, όπου εικαζόταν η θέση του ιππόδροµου της πόλης, και στον σχεδιασµό ενός υπαίθριου χώρου, στη θέση της σηµερινής πλατείας Ναυαρίνου, όπου προβλεπόταν µια στεγασµένη αγορά η οποία τελικά δεν κατασκευάσθηκε.
Οι πρώτες ανασκαφικές τοµές για την υλοποίηση της µελέτης του E.HébrardHébrard Ernest (1881 – 1933) Περισσότερες Πληροφορίες ξεκίνησαν το 1950 υπό την επίβλεψη του Εφόρου Αρχαιοτήτων Χ.ΜακαρόναΜακαρόνας Χαράλαμπος (1905-1977). Περισσότερες Πληροφορίες, ο οποίος αποκάλυψε το Οκτάγωνο, ένα από τα κυριότερα οικοδοµήµατα του συγκροτήµατος. Στη θέση αυτή την εποχή της Τουρκοκρατίας υπήρχε ένα από τα κέντρα του οθωµανικού πολιτισµού µε µεντρεσέ, σχολείο, τεκέ, κατοικίες σπουδαστών κ.τ.λ., το οποίο σωζόταν µέχρι τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο. Στα ερείπια του Οκταγώνου ήταν κτισµένο το τζαµί Ακτσέ Μετζήτ (Akçe Mescid) το οποίο αναγνωρίζεται σε φωτογραφία της εποχής.
Η συστηµατική ανασκαφή της περιοχής αυτής ξεκίνησε το 1962, όταν ο ∆ήµος Θεσσαλονίκης αποφάσισε τη διαµόρφωση του χώρου και την κατεδάφιση των προσφυγικών οικίσκων που υπήρχαν εκεί. Η έρευνα ολοκληρώθηκε σταδιακά τη δεκαετία του '60 υπό την επίβλεψη των Εφόρων Αρχαιοτήτων Χ.ΜακαρόναΜακαρόνας Χαράλαμπος (1905-1977). Περισσότερες Πληροφορίες, Φ.Πέτσα, A. ΒαβρίτσαΒαβρίτσας Ανδρέας (1914-2014). Περισσότερες Πληροφορίες και των επιµελητριών Μ.Σιγανίδου και Φ.Παπαδοπούλου αποκαλύπτοντας τα ερείπια σηµαντικών οικοδοµηµάτων.
Την ίδια χρονική περίοδο (1968) µε τη διάνοιξη της οδού ∆.Γούναρη ήρθε στο φως ένα ακόµη σηµαντικό κτίσµα των ανακτόρων, η «Αψιδωτή αίθουσα».
Το Γαλεριανό Συγκρότηµα από την εποχή των πρώτων ανασκαφών αποτέλεσε αντικείµενο µελέτης Ελλήνων και ξένων ερευνητών οι οποίοι προσπάθησαν να δώσουν απαντήσεις σε ερωτήµατα που αφορούσαν στην έκταση του συνόλου, στις χρήσεις των κτιρίων µέχρι την οριστική εγκατάλειψή τους και στη χρονολογική διαδοχή των διαφόρων τµηµάτων του.
Σηµαντική πρόοδος για την κατανόηση του µνηµειακού αυτού συνόλου έγινε τις δύο τελευταίες δεκαετίες µε αφορµή την αποκατάσταση των ερειπίων που σώζονται στην πλατεία Ναυαρίνου και στην οδό ∆.Γούναρη. Η αρχαιολογική έρευνα που διεξήχθη από την ΙΣΤ' ΕΠΚΑ την περίοδο αυτή, συνέβαλε καθοριστικά στην ανατροπή λανθασµένων και παγιωµένων θεωριών των προηγούµενων δεκαετιών, ενώ από την επιστηµονική τεκµηρίωση των κτισµάτων που έγινε τη δεκαετία του '90, στο πλαίσιο των µελετών αποκατάστασης του µνηµείου, διαπιστώθηκαν µετασκευές των επί µέρους χώρων, και επισκευές των τοιχοποιιών και των δαπέδων τους, γεγονός που επιβεβαίωσε τη µακρόχρονη χρήση του συγκροτήµατος (4ος‑7ος µ.Χ.). Ωστόσο πολλά ερωτήµατα παραµένουν ακόµη αναπάντητα, στα οποία καλείται να απαντήσει η επιστηµονική έρευνα µε την ολοκλήρωση των ανασκαφών στο µέλλον.