To εμβληματικό μνημείο της Θεσσαλονίκης, ιδρύθηκε στις αρχές του 4ου μ.Χ. αιώνα, στο μεταίχμιο δηλαδή του ειδωλολατρικού με τον χριστιανικό κόσμο, πιθανότατα ως ναός της αρχαίας λατρείας ή ως μαυσωλείο του Μ. Κωνσταντίνου (306-337). Το κυκλικό και στεγασμένο με θόλο επιβλητικό κτήριο έχει ύψος 29,80μ, διάμετρο 24,50μ, πλάτος τοίχων 6.30μ. και μπορεί αρχιτεκτονικά να συγκριθεί μόνο με το Πάνθεον στη Ρώμη. Ανεγέρθηκε βορείως της Αψίδας του Γαλερίου, με την οποία συνδέθηκε με πομπική οδό. Λίγο μετά την ανέγερση της και μέσα στα πρώτα χρόνια της υπερχιλιετούς Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (330-1453), η Ροτόντα μετατράπηκε σε ναό της χριστιανικής λατρείας με την προσθήκη Ιερού Βήματος στα ανατολικά. Το εσωτερικό κοσμείται με μοναδικής τέχνης και ομορφιάς εντοίχια ψηφιδωτά (4ος-6ος αι.). Ο ναός, ήταν αφιερωμένος σύμφωνα με τις βυζαντινές πηγές στους Αγίους Ασωμάτους ή Αρχαγγέλους. Υπήρξε μητρόπολη της Θεσσαλονίκης από το 1524 έως το 1591, έτος μετατροπής του από τους οθωμανούς κατακτητές σε τζαμί, χρήση που διατήρησε μέχρι την απελευθέρωση της πόλης το 1912. Η αφιέρωσή του έκτοτε στον Άγιο Γεώργιο οφείλεται στη γειτονική, μικρή, ομώνυμη εκκλησία.
Δρ. Σταμάτιος Θ. Χονδρογιάννης
Αρχαιολόγος
